Güneş Sistemi’mizdeki muhteşem ışık gösterilerine neyin yol açtığını öğrenin.
Eski insanlar, gezegenimizde görülen kutup ışıklarının (aurora) ölümden sonraki hayata geçen ölülerin ruhları olduğunu düşünüyordu. Dünya‘daki kutup ışığı aslında Güneş‘ten kaynaklanıyor ve uzay meteorolojisinin bir örneği olarak düşünülebilir.
Güneş rüzgarları, Dünya‘ya yüksek miktarda elektrik yüklü parçacıklarla çarpıyor ama gezegenimizin manyetik alanı onların yönünü daha atmosfere çarpmalarından önce değiştiriyor. Arada sırada bu rüzgarlar, çok büyük miktarda plazma bırakan güneş patlamaları veya taçküre kütle atımı tarafından hızlandırılıyor.
Bu yoğun güneş rüzgârları Dünya‘ya ulaştığında iyonize parçacıklardan bazıları manyetik alanın içinde hapsoluyor. Bu parçacıklar üst atmosfere girebilecekleri alan çizgileri boyunca hızlanıyor, orada gaz parçacıklarıyla çarpışarak parlak ışıklar yayıyor. İşte, büyüleyici aurora borealis ve aurora australis’i, daha bilinen adlarıyla kuzey ışıklarını ve güney ışıklarını yaratan süreç bu.
Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün‘de de kutup ışıkları Dünya‘dakine benzer şekilde oluşuyorlar; ancak Mars ve Venüs‘teki kutup ışıklarının oluşumu çok farklı çünkü bu iki gezegenin de elle tutulur bir manyetik alanı yok.
Mars
Mars‘ta kutup ışıkları, kutupların yakınında değil de gezegenin kabuğundaki manyetize kayaların yakınındaki alanlarda, elektrik yüklü güneş parçacıkları kutuplara doğru yoğunlaştığında görünüyor. Bunun nedeni, Mars‘ın kendi ürettiği bir manyetik alanının değil de yalnızca “kabuksal manyetik anormallikleri” olması.
Bilim insanları, ışık yayılımlarının konumunun Mars‘ta bulunan en güçlü manyetik alanların yerlerine karşılık geldiğini buldular. Bu anormallikler Mars‘ın bir zamanlar sahip olduğu gezegensel manyetik alanın son izleri olabilir. Bilindiği kadarıyla bu tür bir kutup ışığı oluşumu tamamen Mars‘a özgü.
Venüs
Mars gibi Venüs‘ün de kendi gezegensel manyetik alanı yok ama gezegenden gelen ışık çakmaları, kutup ışıkları olarak tanımlanıyor.
Dünya‘da kutup ışıklarını meydana getiren aynı sürecin Venüs etrafında devasa bir manyetik balon oluşturarak kutup ışıklarının meydana gelmesini mümkün kılabildiği bulundu. Bu muhtemelen Venüs‘ün, iyonosferle güneş rüzgarının etkileşimi sonucu oluşmuş bir manyetik kuyruğu olduğu için mümkün.
Manyetik bağlantının Venüs‘ün manyetik kuyruğunun içinde oluşması, bu gezegenden yayıldığı gözlemlenen ışığın kutup ışıklarından kaynaklandığını akla getiriyor.
Jüpiter
Jüpiter‘de bulunan kutup ışıklarından bazıları Dünya‘dakilere benzer şekilde oluşuyorsa da çoğu Jüpiter‘in kendi manyetik ortamında hapsolmasından kaynaklanıyor.
Güneş rüzgarları değiştikçe boyut değiştiren Satürn ana kutup ışığının aksine, Jüpiter‘in ana kutup ışığı halkasının boyutu sabit kalıyor. Bu da ışığın gezegenin kendi manyetik ortamıyla etkileşime girmesiyle oluşması yüzünden.
Jüpiter‘in uyduları da kutup ışıklarını etkileyiyor olabilir. Jüpiter‘in volkanik uydusu lo’nun Jüpiter atmosferine giren gazlar ürettiği, bu gazların da burada gezegenin kutup ışıklarının oluşumuna katkıda bulunabildiği düşünülüyor.
Uranüs
Uranüs‘teki kutup ışıklarının varlığı 2011’de Hubble Uzay Teleskobu tarafından saptandı. Bunun, güneş rüzgarlarının taşıdığı elektrik yüklü parçacıkların miktarını artıran bu dönemde yükselen güneş etkinliği nedeniyle mümkün olduğu düşünülüyor.
Bu devasa buz gezegende oluşan kutup ışıkları, Dünya‘dakinin aksine uzaktan, hem kuzey hem güney kutbundan gözüküyor. Bunun nedeni, gezegenin dönüş eksenine 59 derece eğimli olan manyetik alanı.
Bu kutup ışıkları, Dünya‘dakilerden daha soluk ve gezegenimizde bir seferde saatlerce sürebilen kutup ışıklarının aksine sadece birkaç dakika sürüyor.
Satürn
Satürn‘ün kutup ışıkları, boyutları açısından Dünya’nınkinden farklı: Satürn‘de kutup ışıkları Satürn‘ün bulut üst sınırının üzerinde 1.000 kilometre gibi şaşırtıcı yüksekliklere çıkabiliyor.
Elektrik yüklü parçacıklar gezegeni geçerken patlayan güneş rüzgarlarından geliyor. Parçacıklar Satürn‘ün kutup atmosferindeki hidrojene çarpıyor, gaz halindeki atomları iyonize ediyor ve böylece fotonlar serbest kalıyor, kutup ışıkları oluşuyor.
Bu kutup ışıkları, kızılötesi ve morötesi tayfta bulunmaları nedeniyle insan gözüyle görülemiyor. Jüpiter‘de olduğu gibi, Satürn‘ün uydularının da kutup ışıklarını etkileyebildiği düşünülüyor.
Kaynak: How It Works