Bir gezegen ne zaman gezegen değildir? İşin orası biraz karışık. Bir gezegeni belli bir kategoriye sokmak kolay değil çünkü gezegen sınıflandırma tartışması hala ateşli biçimde sürüyor. Uluslararası Astronomi Derneği’ne (IAU) göre “cüce gezegenler” Güneş yörüngesinde dönen, uydu olmayan ama yörüngelerini temizleyemedikleri diğer cisimlerle paylaşan küresel nesneler.
2006’da Plüton‘un gezegenlikten çıkarılmasına yol açan da işte bu sonuncu özellik çünkü gezegen, henüz bünyesine katamadığı diğer cisimlerle aynı yörüngede dönüyor. Dahası, bu cisimlerden bazıları (örneğin Eris) Plüton‘dan daha büyük. Bu da nihayetinde Plüton‘un gezegenlik vasfının elinden alınmasına yol açtı.
Basitçe tanımlamak gerekirse Güneş Sistemi‘mizde, gezegen özelliklerinin hepsini ya da bir kısmını sergileyen ancak diğer yerel nesneleri kendi etkisine alacak kadar kütleçekim gücüne sahip olmayan küresel cisimlere cüce gezegen diyebiliriz.
Şu an Güneş Sistemi‘nde tanınmış beş cüce gezegen var, Bunlar Plüton, Eris, Makemake, Haumea ve Ceres. Ama Neptün‘ün ötesindeki disk biçimli bölge olan Kuiper kuşağında ve Güneş Sistemi‘nin dış kenarındaki Oort bulutunda daha nice aday bulunuyor.
Resmi cüce gezegenlerin ve resmi olmayan kardeşlerinin görünümleri ve bileşimleri de tıpkı Güneş Sistemi‘nin sekiz ana gezegeni gibi büyük çeşitlilik gösteriyor. Plüton kendi uydusuna (Charon) sahip tek cüce gezegen. Eris ise içlerindeki en soğuk olanı, hatta Güneş Sistemi‘nin bilinen en soğuk cismi. Eris’in yüzey sıcaklığı -250 dereceye varıyor. Tabii bir zamanlar büyük bir küresel asteroit sayılan ama kısa süre önce cüce gezegenliğe terfi ettirilen Ceres’i de unutmamak lazım. Cüce gezegenlerin en küçüğü olmasına rağmen Mars ile Jüpiter arasındaki asteroit kuşağının en büyük cismi olan Ceres, tüm kuşağın toplam kütlesinin dörtte birini oluşturuyor.
Ceres Cüce Gezegeni
Güneş Sistemi‘nin en küçük cüce gezegeninde neler oluyor?
Büyüklük: Ceres’in çapı 942 km, yani Ay‘ınkinin dörtte birinden biraz fazla.
Yüzey: Ceres’in yüzeyi daha önceki meteor çarpmalarının izini taşıyor ve sadece ince bir atmosferi olmasına rağmen Güneş‘e nispeten yakın olduğundan yüzey sıcaklığı -38 derece civarı.
Manto: Ceres’in 100 km kalınlıktaki mantosunun 200 milyon metreküpe varan su buzu içerdiği düşünülüyor. Bu, Dünya‘daki tüm su hacminin yedide biri.
Çekirdek: Ceres’in katı, kayalık bir çekirdeği var. Bir zamanlar Dünya‘nınki gibi sıcak ve ergimiş bir çekirdeği olduğu düşünülüyor ama küçük olduğu için çok ısı kaybetmiş, dolayısıyla o eski halinden eser kalmamış olmalı.
Kaynak: How It Works