Uzay yarışına parlak bir başlangıç yapan Sovyetler Birliği Vostok programı ile ABD’ye çok sert bir darbe vurdu. Vostok 1’in başarısı Sovyetler Birliği için müthiş bir propaganda fırsatıydı. Kozmonot Yuri Gagarin insanlık tarihine geçti.
1950’lerde Sputnik’i Dünya yörüngesine oturtarak uzay yarışını başlatan Sovyetler Birliği, Ay‘a gidecek ilk uzay aracını geliştirmeye başladı ve Dünya yörüngesine ilk hayvanı gönderdi. ABD uzay programına karşı kazandığı zaferlerle, Dünya‘da teknolojinin lideri olarak görülmeye başlandı. Ancak, uzaya metal ve köpek göndermek büyük bir başarı olsa da, Amerikalılar Rusların çok da arkasında değildi. Sırada, o ana kadar başarılamamış çok önemli bir kilometre taşı vardı. İnsanlığın hayal gücünü etkileyecek ve onu yeni ufuklara götürecek bir atılım: Uzaya insan göndermek!
Sovyetler Birliği 1958’de insanlı bir yörünge uydusu için çalışmalara başladı. Proje 1933’ten beri Sergei Korolev ile beraber roket tasarımı ve uzay araştırmaları üzerinde çalışan Mikhail Tikhonravov ve baş konsept tasarımcısı, inatçı ve çok parlak bir bilim insanı olan, günün birinde uzaya gitmeyi hayal eden Konstantin Feoktistov tarafından yönetiliyordu. Bu ekip 1959 Nisan ayında büyük bir gizlilik içinde, insanları uzaya götürecek bir uzay aracının planlarını hazırladı. Ertesi ay balistik hesaplamaları yaptılar ve yörüngeden iniş seçeneklerini değerlendirdiler. Ordu onlara fırlatma rampaları, askeri uzmanlar, personel ve en önemlisi yeni ve güncellenmiş R-7 roketini sunmuştu. Bu rokete eklenmiş olan üçüncü bir aşama ile alçak Dünya yörüngesine beş tonluk bir yükü taşımak mümkündü.
Amerikalılar bu sırada daha sonra kamera ve film taşıyabilecek olan Discoverer istihbarat uydusunu hazırlamayı başarmıştı. Sovyetlerde hâlâ uzay araçlarını Dünya‘ya geri getirecek teknoloji bulunmuyordu, oysa bu insanlı bir görev için hayati önem taşıyordu. Sovyetler Birliği lideri Khrushchev, çalışmaları hızlandırmak için Deneysel Tasarım Bürosu OKB-1’i istihbarat uydularının yanı sıra “insanlı uçuş için Sputnik” tasarımı yapmak ile görevlendirdi. Hararetli tartışmalar sonunda Korolev üzerinde termal kalkan olan küresel bir iniş modülü ve balistik iniş konfigürasyonuna onay verdi. Araçta atılabilir donanımlar içeren ek bir cihaz kompartmanı da bulunacak, bu bölüm atmosfere girişten önce uzaya bırakılacaktı.
ABD Dünya yörüngesine 1,3 ton kargo taşıyacak kendi Atlas roketini geliştirmeye devam ederken hata yapmak Ruslar için bir seçenek değildi. Tam bu noktada yaşanacak bir başarısızlık Sovyetler Birliği’nin şimdiye kadar elde ettiği bütün propaganda başarısını yok edebilirdi. Amerikalılar ilk insanlı alt yörünge aracı Mercury’yi 1961’de fırlatmayı planlarken, Sovyetler Birliği tüm testlerin yıl sonunda tamamlanması gerektiğini kararlaştırdı.
Projenin artık yeni bir ismi vardı: Vostok (Doğu). Projede 1K, 2K ve 3KA adı verilen üç araç planlanmıştı. Birincisi bir istihbarat uydusu, üçüncüsü ise pilotlu bir uzay aracı idi. Program politikası gereği, tüm birleştirmeler, cihazlar ve sistemler, “3KA görevi için uyumlu” olacak şekilde test edilmeli ve onaylanmalıydı. Ordu detaylı kontroller gerçekleştirdi, baş tasarıımcılar ve bölüm başkanları kendi bölümlerinin ürettiği bileşenlerden doğrudan sorumlu tutuldular ve Sovyetler Birliği uzay programında yeni bir kalite ve uyum dönemi başladı.
Erken dönem Vostok görevlerinden biri olan Korabl-Sputnik 2 Dünya yörüngesine Belka ve Strekla isimli köpekleri götürdü ve Dünya‘ya sağ olarak geri getirdi. Ancak Belka’nın yörüngede dördüncü turda ağırlıksız ortam nedeniyle hastalanması ve kusması Korolev’i şüphelendirdi. Bu yüzden, insanlı görevi yörüngede tek bir turla sınırladı. Uzay aracı tamamen görev komuta merkezinden kontrol edilecekti. Bir şeyler ters giderse görevin elle iptalini sağlayacak olan kodlar kozmonotlara mühürlü bir zarf içinde verildi.
Dünya‘ya dönerken frenleme yapan roket motorunun iticilerini aracın yörünge vektörünün ters yönünde çalıştırması gerekiyordu. Frenleme ateşlemesi yapıldıktan sonra, uzay frenleme dönüşü gerçekleştirecekti, atmosfer geriye kalan enerjiyi frenleyecekti. Dünya ile bir iletişim bir dizi radyo bağlantısı ile sağlanacak ve uzaydan TV yayını yapılması da mümkün olacaktı. Proje giderek karmaşıklaşmaya başlayınca, OKB-1’de bürokrasi de arttı, Baş Tasarımcılar Konseyi güçlerinin farklı disiplinleri temsil eden tasarımcılara ve kurumlara geçtiğini gördü.
Altı kişilik orijinal konsey yerinde duruyor olsa da, Korolev konseye Uçak Tıbbı Enstitüsünden Hava Kuvvetleri Komutanlığına kadar geniş bir yelpazeden, oy hakkı olan 15 yeni üye getirdi. Korolev roket uzay kompleksi adı verilen bu yeni hiyerarşinin başına geçmişti. İşleri yardımcılarına delege ediyor, onlar da ilgili baş tasarımcılarla çalışmaları yürütüyorlardı. Eski üyeler riski azaltmak için ellerinden geleni yapıyor olsa da, genç mühendisler daha pervasızdı. Hırs ve kontrol arasında sağlıklı bir denge kurulmuştu.
1960’ta uzaya fırlatılan beş Korabl-Sputnik uzay aracından sadece ikisi yörüngeye kadar çıkıp Dünya‘ya geri dönebildi. Yumuşak iniş sisteminin devreye girmesine daha yıllar vardı, bu yüzden kozmonotları Dünya‘ya sağ salim indirebilmek için onları iniş modülünden dışarı fırlatan ve paraşütle yere inmesini sağlayan bir fırlatma koltuğu kullanılıyordu. Ertesi yıl uzaya hayvan ve manken gönderen iki görev daha gerçekleştirildi. “Ivan Ivanovich” adı verilen manken, inişte başarıyla dışarıya fırlatıldı ve Dünya‘ya iniş yaptı.
Ekip, 3.000 pilotun kayıtlanını inceledi ve ilk etapta 250 aday belirledi. Sağlık taramaları, ağırlıksız ortama uyum için sert dönen koltuk eğitimleri ve on günlük izolasyon odaları bu rakamı hızla düşürdü. Hava Kuvvetleri tarafından Kozmonot Eğitim Merkezi’ne gitmek için seçilen 12 aday arasından en iyi altısı “Öncü Altılı” olarak adlandırıldı. Genç Yuri Gagarin, bu altı kişilik ekibin içindeydi. Ağır bir eğitimden ve Sovyetler Birliği’nde ilk defa kullanılan Vostok simülatörü TDK-1’den başarıyla çıkmıştı.
Sonunda, 1961 Mart ayında Korolev insan taşıyan bir Vostok uzay aracının uzaya gönderilmesine onay verdi. Uzaya gidecek kişi olarak Gagarin seçildi, yedeği Gherman Titov oldu. 12 Nisan günü, Kazakistan’da bulunan Baikonur bölgesinde, gizli tutulan fırlatma üssünde her şey hazırdı. Gagarin arkadaşları ile vedalaştı ve uzay aracına giden asansöre bindi. Teknisyenler kapağın tam olarak kapanmadığını fark ettiler, tam olarak kapatılması için bir saat uğraştılar. Bu sırada Gagarin kapsülde beklerken telsizden müzik çalınmasını istemişti.
Fırlatma koltuğunda bekleyen Gagarin Vostok kalkışa geçtiğinde “işte gidiyoruz!” diye haykırdı. İki dakika sonra, dört roketten oluşan ilk kademenin yakıtı bitti ve ayrıldı, dakikalar sonra da ana roket kademesi ayrıldı. Uzay aracı uzaya çıktığında Gagarin telsizden “Görüş mesafesi mükemmel! Penceremden Dünya‘yı, bulutları, nehirleri görüyorum. Çok güzel!” dedi.
Küresel kabinin lomboz şeklinde üç penceresi, yaşam destek sistemi, telsizi ve temel cihazları bulunuyordu. Araca bağlı olan servis modülü ise bataryalar, yönlendirme roketleri, geri dönüş sistemi ve diğer ekipmanlara ev sahipliği yapıyordu. Yörüngede bir tur attıktan ve saatte 27.359 kilometre hıza ulaştıktan sonra servis modülü ayrıldı ve iniş modülü Dünya‘ya döndü. Gagarin iniş sırasında güvenli bir şekilde araçtan fırlatıldı ve paraşütle Dünya‘ya indi. Dünya’nın ilk insanlı uzay yolculuğunda bazı problemler çıkmış, örneğin ayrılma sırasında çıkan bir problemden dolayı herkesi yüreği ağzına gelmiş olsa da, Sovyetler Birliği sonunda başarmıştı.
Gagarin inişten sonra portakal rengi tulumu ve başlığı üzerindeyken bir çiftçi ve kızıyla karşılaştı. “Beni üzerimde uzay elbisem, arkamdan sürüklenen paraşüt ile gördüklerinde, korkuyla geri çekildiler. ‘Onlara korkmayın’ dedim. Ben de sizin gibi bir Sovyetim. Uzaya gittim ve geldim, şimdi bir telefon bulup Moskova’yı aramam gerekiyor!” Bu başarının psikolojik etkisi hem ABD hem de Sovyetler Birliği’nde çok büyük oldu. Sovyetler Birliği uzay teknolojisinin ustası olarak görüldü. Yörünge altı uçuşuna daha 25 gün olan ABD, bu yenilginin etkisini silmek için çok daha cesur bir hedef belirlemek zorunda kaldı.
Vostok 1’e Tepkiler
Binlerce insan hoparlörlerden yükselen şarkılara “kozmonot” diye eşlik ederek Moskova sokaklarını doldurdu. Kutlamalar tüm ülkeye yayıldı, Khrushchev Gagarin’e sevinçle “Uzaya bir yol açtık ve Dünya‘nın ilk kozmonotunu uzaya gönderdik! Kapitalistler bize yetişmek için uğraşsın bakalım” dedi. Hindistan başbakanı Jawaharlal Nehru Sovyetler Birliği’nin “İnsanlığın doğanın güçlerine karşı kazandığı büyük bir zafer” sözleriyle kutladı. Endonezya “İnsanlık tarihinde yeni bir çağ açılıyor, umarız herkesin yararına olur” dedi. Tokyo merkezli Yomiuri gazetesi “Gerçek rekabet şimdi başlıyor. Umarız ABD ve Sovyetler Birliği bilgilerini ve teknolojilerini insanlığın iyiliği için kullanırlar” diye yazdı.
Bu başarı ABD için büyük bir darbe olmuştu, ancak Başkan Kennedy Sovyet bilim insanları ve mühendislerini yine de kutladı: “Dış uzayı öğrenmek için çıktığımız bu yolda, ülkelerimizin tüm insanlığın yararına beraber çalışabilmesini umuyorum” dedi. Wernher von Braun bu “dikkate değer” gelişmeyi kutlasa da, hidrojen bombasının babası Edward Teller, “ABD’nin uzaya ilk insanı yollayamamış olması, yıllardır süregelen hayal gücünden yoksun, maddeci düşüncenin sonucudur” sözleriyle eleştirilerini dile getirdi. Almanya’da çıkan Die Welt gazetesi, Sovyetler Birliği’nin “Hedefe yönelik çalışmalarının meyvelerini topladığını” yazdı ve “Böyle olmayabilirdi. Amerikalılar haftalardır uzaya bir insan gönderip geri getirmek için gerekli teknoloji ve bilgi birikimine sahipti” diye ekledi.
Kaynak: All About History