Optik teleskop, 1608’de ortaya çıkışından bu yana, uzak nesneleri yakından incelemeyi çocuk oyuncağına dönüştürdü. İyi ama bu teleskoplar nasıl çalışıyor?
Standart optik teleskop, elektromanyetik tayfın görünür kısmından çok miktarda ışığı kırarak veya yansıtarak, göz merceği sayesinde gözlemlenebilen bir odak noktasına toplar. İlke itibarıyla teleskobun büyük objektif merceği veya birincil aynası, yöneltildiği nesneden büyük miktarda ışık toplayarak bunu küçük bir göz merceğine odaklar.
Böylece görüntü, kullanıcının retinasına büyümüş haliyle aktarılır, bu sayede olduğundan daha yakın ve çok daha büyük görünür. O yüzden de teleskobun gücü, objektif merceğinin veya birincil aynasının çapı veya açıklığıyla doğru orantılıdır. Mercek veya ayna ne kadar büyükse elde edilen görüntü de o kadar uzak ve büyük olur.
Optik Teleskop Türleri
Temelde mercekli, aynalı ve katadioptrik dediğimiz 3 ana tür bulunmaktadır. Her biride ışığı toplamak amacıyla tasarlansa da sistemleri dolasıyla her birinin kendine has avantajları ve dezavantajları vardır.
Aynalı Teleskop
En yaygın optik teleskop türlerinden biri olan aynalı teleskopta, düz bir bombeli ayna, ışığı teleskop gövdesi içinde yansıtarak görüntü üretir. Aynalı teleskop 17. yüzyılda, sıralar çok ciddi kromatik sapmadan (renklerin hepsinin aynı noktada odaklanmaması hatası) yakınan mercekli teleskoba alternatif olarak üretildi.
Mercek yapımına oranla ayna yapmak daha kolay ve ucuz maliyetli olduğundan bu teleskoplar daha kullanışlıdır. Uzak nesneleri gözlemlemek için mükemmel olan bu tür oldukça yüksek görüntü kalitesine sahiptir. Kompakt ve hafif olmasına rağmen, bakım gerektirir ve açık tüpün toz toplaması gibi dezeavantajları vardır.
Mercekli Teleskop
İcat edilen ilk teleskop mercekli bir teleskoptu. Bir dışbükey objektif merceği ve bir de içbükey göz merceği sayesinde görüntü oluşturan mercekli teleskoplar günümüzde hala kullanılıyor, ancak lens sarkması, kromatik sapma ve küresel sapma gibi çok sayıda teknik sorunu olduğu için son yıllarda eskisi kadar tercih edilmiyor.
Mercekli teleskoplar basit bir tasarıma sahip olmasına rağmen, belkide en büyük dezavantajları dev merceklerin yapımının zorluğu ve bunun getirdiği pahalılık. Sağlamdırlar ve bakım gerektirmezler. Fakat Dünya’daki cisimleri kolaylıkla gözlemleyebilirken, uzak cisimleri gözlemlemekte o kadar iyi değillerdir.
Katadiyoptrik Teleskop
Optik teleskopların en gelişmiş ve en stabil türü, görüntüyü oluştururken bir dizi ayna ve merceğin yanı sıra doğruluğu sağlamak için birtakım düzelticiler de kullanan katadiyoptrik teleskoplar. ilk katadiyoptrik teleskop Bernhard Schmidt tarafından yapıldı. Schmidt; patentli Schmidt teleskobunu kullanarak küresel sapma, koma ve astigmatizm gibi optik kusurları gideren bir optisyendi.
Kompakt ve taşınabilir olmasının yanında kullanılması kolay olan bu teleskoplar dayanıklıdır ve genelde bakım gerektirmez. Aynı açıklığa sahip mercekli teleskoplardan daha ucuz oldukları gibi daha çok aksesuara sahiptirler. Gelelim dezavantajlarına, şekil itibariyle bir teleskoptan beklenen görünümde değildir ayrıca genellikle pahalı olmasının yanında ikinci aynalardan dolayı ışık kaybına uğrarlar.
Teleskop Alırken Nelere Dikkat Etmeliyiz?
Açıklık
açıklık dediğimiz olay teleskobun aynasının ya da lensinin çapıdır. Bir nevi teleskobun kalbi olarak kabul edeceğimiz bu bölüm ne kadarlık bir alanı göreceğimizi belirleyen en önemli etmen. Bir açıklık ne kadar büyükse görüntü bir o kadar iyi ve parlak olacak demektir. Daha büyük bir açıklık daha fazla ışık toplayarak uzaktaki cisimleri görmenize izin verir.
Kıssadan Hisse : Daha büyük bir açıklık, görebileceğin daha fazla ışık demek. Yani masraftan kaçınmayın, bütçenizin yettiği en büyük açıklığı alın.
Odak uzaklığı
Odak uzaklığı, ışığın resim oluşturana kadar geçtiği yolun uzunluğunu ifade eder. Bu uzaklık ne kadar fazla olursa, teleskop gökyüzünden, o kadar az bir alanı bir anda görüyor demektir. Örneğin; odak uzaklığı 2000mm olan bir teleskop, aynı oküler kullanıldığında 500 mm‘lik bir teleskoptan çok daha ufak bir gökyüzü alanını gösterecek demektir. Bu özellik açıklık kadar önemli olmasa da göz önünde tutmakta fayda var. Eğer çok kararsız kalırsanız, en iyisi hem açıklığın hem de odak uzaklığın büyük olduğu bir teleskop almak.
Kıssadan Hisse: Seçim yaparken, büyük bir odak uzaklığına sahip bir teleskobu seçmek daha mantıklı.
Büyütme
Yeni başlayan birçok kişi için büyütme belkide en önemli şeydir. Fakat diğer özellikler arasında belki de en önemsiz olanıdır. Çünkü büyük bir açıklık olmadan büyütme gücü pek işe yaramaz. Hatta bu koşulda ne kadar büyütürseniz görüntü o kadar kötü ve bulanık olacaktır. Aslına bakarsanız göreceğiniz pek çok şey pek bir büyütme gerektirmez. Teleskobunuz en düşük güçte çalışıyorken en iyi görüntüyü elde etmeniz daha olası. Gelelim çok uzaktaki cisimleri görmeye. Uzak cisimleri görmenizi sağlayan şey büyütme gücü değil, açıklığın büyüklüğüdür. Yani en başa dönersek alabileceğiniz en iyi açıklığı alın, gerisi çorap söküğü gibi gelecek.
Kıssadan Hisse: Büyütme oranı cisimlerin nasıl görüneceğini belirler. Şimdilik teleskobunuzun mevcut merceği ile başlayın, sonra dilerseniz kolayca daha yüksek bir büyütme merceğine yükseltebilirsiniz.
Bilgisayar Kontrolü
Modern teleskopların çoğu, ilgilendiğiniz cismi otomatik olarak bulmanızı sağlayan bilgisayar kontrollü bir sistem sunar. istediğiniz gök cismini takip etmenizi, fotoğrafını çekmenizi ve daha fazlasını sağlayan oldukça güzel bir özelliktir.
Kıssadan Hisse : Bilgisayar kontrolü, teleskop alırken aklınızda olması gereken en önemli özelliklerden biri. Dilerseniz aradığınız cisimleri manuel olarak bulabilirsiniz, ama bilgisayar sistemi sizi gideceğiniz yere en kısa yoldan götürecektir.
Peki Hangi Teleskop Türünü Seçmeliyiz?
Mükemmel bir soru. Bu soruya verilecek cevap kim olduğunuza, yaşınıza, astronomiye ciddi mi yoksa hobi mi olarak baktığınıza ve daha pek çok şeye göre değişir.
1- Amatörsünüz, gökyüzüyle ilk kez bu kadar yakın dan tanışacaksınız ve çok abartmadan başlangıç teleskobu istiyorsanız, Aynalı Ya da Mercekli
2- Az ya da bakım gerektirmeyen sağlam teleskop istiyorsanız, Mercekli
3- Uzayın yanı sıra Dünya’daki bazı şeyleri mesela kuşları da inceleyecekseniz, Mercekli Ya da Katadiptrik
4– Bu konuda oldukça hevesliyim ve derin uzay cisimlerini görmek istiyorum diyosanız, Aynalı ya da Katadiptrik
5- Yüksek görüntü kalitesi benim için çok önemli diyorsanız, Aynalı ya da Katadiptrik
6- Uzay gözleminin yanı sıra ben aslında astrofotoğrafçılığa daha çok meraklıyım diyorsanız , sadece Katadiptrik
İlginizi Çekebilir
• Yüksek Enerjili Parçacık Teleskopları
Kaynak: How It Works