Keşfedilen fosil kayıtları incelenerek, yeryüzündeki yaşamın gelişimini jeolojik zaman cetveline kabaca oturtmamız mümkün.
Kambriyen (542-488,3 MYÖ)
Paleozoik çağın ilk jeolojik dönemi olan Kambriyen, tortul katmanların ve dolayısıyla adpresyon fosillerin bol olması açısından benzersizdir. Kambriyen’e tarihlenmiş bir fosil bölgesi olan Burgess Şeyl Oluşumu’nda, beş gözlü okyanus canlıları olan opabinia cinsi gibi birçok fosil bulunmuştur.
Ordovisyen (488,3-443,7 MYÖ)
Paleozoik çağın en yüksek deniz seviyelerinin görüldüğü Ordovisyen’de planktonikler, dallı bacaklılar ve kafadan bacaklılar genişlemeye başladı. Suda asılı kalan organik maddelerle beslenen nautiloidler, bu döneme ait olduğu bilinen en büyük canlılar arasındadır.
Silüryen (443,7-416 MYÖ)
Ordovisyen’in sonunda yaşanan büyük yok oluş olayını izleyen Silüryen dönemin fosilleri, bu dönemden önceki fosillerden belirgin farkılıklar içerir. Öne çıkan gelişmeler arasında ilk kemikli balıklar ve hareketli çeneleri olan organizmalar sayılabilir.
Devoniyen (416-359,2 MYÖ)
Yaşamın gelişimi için çok önemli bir zaman dilimi olan Devoniyen dönemde, balıkların pektoral ve pelvik yüzgeçlerinin bacaklara evrimleştiğini gösteren fosiller artık görülmüyor. İlk kara hayvanları olan dört üyeliler ve eklem bacaklılar yerlerini sağlamlaştırıyor. Tohumlu bitkiler kuru topraklara yayılıyor. Devoniyen’e ait önemli buluntulardan biri tiktaalik adlı cinstir.
Karbonifer (359,2-299 MYÖ)
Önemli bir buzullaşma dönemi olan Karbonifer’de eğreltiler ve kozalaklar, çift kabuklu yumuşakçalar ve labyrinthodontia gibi çok çeşitli bazal dört üyeliler gelişti. Önemli fosil buluntuları arasında tohumlu eğreltiler olan pecopteris ve neuropteris sayılabilir.
Permiyen (299-251 MYÖ)
Dönemin özelliği, erken amniyotların (yumurtalı omurgasızlar) memelilere, kaplumbağalara, lepidozorlara ve arkozorlara ayrışmasıdır. Bu yüzden Permiyen’e ait çok çeşitli fosiller vardır. Önemli örnekler arasında sürüngen terapsidler, yusufçuklar ve dönemin sonlarındaki daha sıcak iklimin var ettiği kurtayağı ağaçları sayılabilir.
Triyas (250-200 MYÖ)
Bir yok oluş olayıyla başlayıp başka bir yok oluşla biten Triyas dönemine ait fosiller, Coelophysis gibi ilk dinozorların evrimini gösteriyor. Coelophysis küçük, iki ayaklı ve etçil bir hayvandı. Fosil kanıtları, modern mercanların ve resiflerin de geliştiğini gösteriyor.
Jura (199,6-145,5 MYÖ)
Pangea adlı süperkıtanın parçalanıp kuzeyde Lavrasya ve güneyde Gondvana’ya ayrıldığı Jura döneminde deniz ve kara yaşamı adeta bir patlama yaşadı. Fosil kayıtları, Megalosaurus gibi dinozorların yayıldığını, Ichthyosaurus gibi büyük ve yırtıcı balıkların arttığını, ayrıca ünlü Archaeopteryx fosilinin de gösterdiği üzere ilk kuşların evriminin gerçekleştiğini bize anlatıyor.
Kretase (145,5-65,5 MYÖ)
Bulunan Kretase fosilleri, böcek çeşitliliğinde patlama yaşandığını gösteriyor. İlk karıncalar ve çekirgeler evrimleşti, ayrıca devasa Tyrannosaurus Rex gibi büyük dinozorların hakimiyeti başladı. Memelilerin çeşitliliği artmıştı ama hala boyutları küçüktü ve çoğu keseliydi.
Paleojen (65,5-23,03 MYÖ)
Senozoik zamanın ilk dönemi olan Paleojen’in önemli gelişmesi, dinozorları yeryüzünden silen Kretase-Paleojen yok oluş olayının ardından memelilerin Dünya’daki baskın hayvan grubu olmasıdır. Bu döneme ait keşfedilen en önemli fosil Darwinius’tur. Almanya’nın Messel köyündeki bir taş ocağından çıkarılan yaratık lemura benzer.
Neojen (23,03-2,588 MYÖ)
20,5 milyon yılı kapsayan Neojen döneme ait fosiller, memelilerde ve kuşlarda belirgin bir gelişim göstermektedir. Birçok insansı kalıntısı da ortaya çıkarılmıştır. Homo cinsinin (modern insanların) ortak atası olan, Lucy ve Selam adlı örnekleriyle tanıdığımız insansı Australopithecus afarensis, en önemli fosil keşiflerinden biridir.
Kuaterner (2,588-0,00 MYÖ)
Dünya tarihinin en son dönemi olan Kuaterner’in karakteristik özellikleri, büyük iklim değişikliklerinin yanı sıra modern insanların gelişmesi ve Dünya‘ya yayılmasıdır. Çevredeki ve iklimdeki hızlı değişimler (örn.buzul çağları) yüzünden, mamut ve kılıç dişli kedi gibi büyük boyutlu birçok memeli fosili keşfedilmiştir.
Kaynak: Dinozorlar