Sabun, Mart 2020’de İngiltere’de sabun satışları iki katına çıktı. Türkiye’yle ilgili resmi rakamlar yok ama ünlü bir marka, online satışlarının üç kat arttığını açıkladı. Neden mi? Bu kaygan ve köpüren maddenin kimyasal yapısı, virüsleri ve mikropları saniyeler içinde parçalıyor. Koronavirüs pandemisi sırasında pek çok hayat kurtardığı kesin.
Antik dünyada icat edilen ilk sabun, yağ ve külden yapılan bir macundu. Yündeki yağı çıkarmaya çalışan insanlar, yanmış tahtaları suyla karıştırmanın işi kolaylaştırdığını fark ettiler. Mikroskobik düzeyde, küllerdeki alkaliler yün yağıyla tepkimeye girerek sabun molekülleri oluşturuyordu. Zamanla insanlar sabun yapım sürecini iyileştirdiler, yağ ve külleri birlikte kaynatarak yaptıkları sabunu giysilerine sürmeyi öğrendiler.
Ortaçağda, kumaş üretiminin önemli bir iş olduğu Avrupa’da sabun üreticileri ortaya çıkmaya başladı. Üreticiler kül elde etmek için ormanlık alanları kesiyor, bu külü ellerinde bulunan yağlarla karıştırıyordu. Avrupa’da hayvan yağından yapılan donyağı kullanılıyordu. Ancak donyağı, mum yapımında da kullanılan bir malzemeydi.
Sabunun temizlik gücü 1800ʻlü yıllara kadar tam olarak açığa çıkamadı. O zamanlar tifo ve kolera gibi hastalıklar yaygındı. Çoğu insan temiz suya kolayca erişemiyordu. Üstelik deriyi yıkamanın hastalıklara yol açtığına inanılıyordu. Ama o yüzyıl temizlik yüzyılı olacak ve her şey değişecekti.
Louis Pasteur insanları mikropların hasta ettiğini kanıtladı. John Snow kolera salgınının kirli suyla yayıldığını fark etti. Doktorlar el hijyeniyle enfeksiyonların bulaşması arasındaki bağlantıyı kurdu. Bunların sonucunda yerel yönetimler kasaba ve şehirlerde atıksu altyapısı kurmaya, kanalizasyonlar inşa etmeye, drenaj kazmaya ve halka temiz su sağlamaya başladı. 1853’te İngilizler nihayet sabun vergisini kaldırdı.
Sabun üreticileri, deri üzerinde de kullanılması için daha yumuşak sabunlar yapmaya, ürünlerini daha çekici hale getirmek için parfüm ve boyalar eklemeye başladı. İnsanlar artık ellerini ve vücutlarını sabunla yıkıyordu ve böylece kişisel hijyende bir devrim yaşandı.
Sabun Nasıl Yapılır?
Sabun yapmak için sadece iki bileşene ihtiyacınız var: bir alkali (örn. sodyum veya potasyum hidroksit) ve bir yağ (örn. donyağı veya zeytinyağı). Yağ, trigliserit moleküllerini sağlıyor. Bunlar gliserolden oluşan bir omurgaya sahip. Bu gliserol, ester denilen bağlarla üç yağ asidine bağlanıyor. Trigliseritleri bir alkali ile karıştırıp ısıtırsanız ester bağları kopuyor ve gliseroldeki yağ asitlerini açığa çıkarıyor.
Alkali daha sonra asitleri nötrleştiriyor. İşte sabun moleküllerini oluşturan da bu. Nötrleşen her molekülün bir ucunda bir yağ asidi kuyruğu, diğer ucunda yüklü bir “baş” var. Hem suda hem yağda çözünme özelliğine sahip bu bileşiklere “amfifil” (Yunanca “ikisini de seven” anlamında) deniyor.
Kaynak: How It Works